Auteur: Terry Steffens

  • Juridische gids voor de koop of verkoop van een hotel

    Juridische gids voor de koop of verkoop van een hotel

    Juridische gids voor de koop of verkoop van een hotel. Waarop moet u letten?

    14 oktober 2024, door Terry Steffens en Chantal Hageman

    De hotellerie is een van de meest dynamische en veelzijdige sectoren van de economie. Of het nu gaat om een luxe resort, een boutiquehotel of een kleinschalige bed & breakfast, de koop of verkoop daarvan is een complexe onderneming. Het succes van zo’n transactie hangt af van tal van juridische, financiële en operationele factoren.

    Dit artikel biedt een gids voor ondernemers die overwegen om een hotel te kopen of te verkopen, en bespreekt de belangrijkste aandachtspunten die in het transactieproces aan de orde komen.

    Voorbereiding op de transactie

    Duidelijke doelstellingen

    Voordat een koop- of verkoopproces wordt gestart, is het cruciaal om de doelstellingen helder te definiëren. Voor de verkoper is het belangrijk om na te denken over de reden van verkoop: is het vanwege pensioen, herinvestering of een strategische beslissing? Voor de koper is het van belang om te begrijpen wat hij wil bereiken met de aankoop: uitbreiding van zijn portfolio, toegang tot nieuwe markten of verbetering van bestaande operaties.

    Beoordeling van de financiële gezondheid

    Bij de verkoop van een hotel zal de verkoper doorgaans een audit laten uitvoeren om een helder beeld te krijgen van de financiële gezondheid van het hotel. Dit omvat de winst- en verliesrekening, balans, kasstroomoverzichten en eventuele schulden. Voor de koper is een diepgaande due diligence essentieel om te verifiëren dat de cijfers correct zijn en dat er geen verborgen risico’s zijn.

    De rol van het vastgoed

    Bij een hotelaankoop is het cruciaal om te bepalen of het onroerend goed eigendom is van de exploitant of wordt gehuurd. Vastgoed speelt een sleutelrol in de waardering van het hotel en beïnvloedt de juridische structuur van de transactie. Indien het onroerend goed wordt gehuurd, moet de koper het huurcontract nauwkeurig onderzoeken. Hoe lang loopt het huurcontract nog, zijn er beperkingen op overdracht, en wat zijn de condities van een mogelijke verlenging?

    Juridische structuur van de transactie

    Aandelen- of activaoverdracht

    Een van de belangrijkste keuzes bij de overname van een hotel is of de transactie wordt gestructureerd als een aandelenoverdracht of een activaoverdracht.

    Aandelenoverdracht: De koper neemt alle aandelen van de vennootschap over, inclusief de activa en passiva. Dit is vaak een eenvoudiger en snellere manier van overname, maar de koper neemt ook alle potentiële verplichtingen en risico’s over, waaronder eventuele schulden of juridische claims.

    Activaoverdracht: Bij een activaoverdracht koopt de koper alleen specifieke activa, zoals het vastgoed, inventaris en goodwill. Dit biedt de koper de mogelijkheid om ongewenste verplichtingen te vermijden, maar het kan complexer zijn omdat elke activa afzonderlijk moet worden overgedragen en er vaak nieuwe contracten moeten worden opgesteld.

    Fiscale overwegingen

    Een transactie kan fiscale gevolgen hebben voor zowel koper als verkoper. Beide partijen doen er daarom goed aan om hun fiscale positie zorgvuldig te overwegen en fiscale adviseurs te betrekken bij het proces.

    Werknemersrechten en overgang van onderneming

    Bij een hotelovername moet ook rekening worden gehouden met de rechten van werknemers. In veel landen, waaronder Nederland, zijn de regels rondom de ‘overgang van onderneming’ van toepassing. Dit betekent dat de rechten en verplichtingen van het personeel automatisch overgaan naar de nieuwe eigenaar. Dit kan gevolgen hebben voor bestaande arbeidsvoorwaarden, zoals pensioenregelingen en collectieve arbeidsovereenkomsten.

    Contractuele aspecten van de verkoop

    Intentieverklaring (Letter of Intent, LOI)

    Een Letter of Intent (LOI) is vaak de eerste stap in het formaliseren van een koopovereenkomst. Hoewel een LOI doorgaans niet bindend is, legt het de belangrijkste voorwaarden van de transactie vast en biedt het een kader voor de onderhandelingen. In een LOI worden aspecten besproken zoals de koopsom, de betalingsvoorwaarden, het tijdschema en de voorwaarden waaronder de transactie kan worden afgebroken.

    Due diligence-onderzoek

    Een due diligence-onderzoek is een grondige analyse van alle relevante aspecten van het hotel, inclusief de financiële, juridische, operationele en fiscale status. In de koopovereenkomst moet worden vastgelegd welke informatie de koper heeft ingezien en welke garanties de verkoper biedt met betrekking tot de juistheid van deze informatie. Koper en verkoper zullen ook afspraken maken over hoe met eventuele ontdekte risico’s moet worden omgegaan.

    Garanties en vrijwaringen

    Een cruciaal onderdeel van de koopovereenkomst zijn de garanties en vrijwaringen die door de verkoper worden verstrekt. Deze clausules bieden de koper bescherming tegen verborgen gebreken of verplichtingen die pas na de overname aan het licht komen. Enkele voorbeelden van veelvoorkomende garanties zijn:

    • De financiële informatie van het hotel is accuraat en volledig.
    • Er zijn geen lopende of dreigende juridische procedures.
    • Het hotel beschikt over alle benodigde vergunningen en licenties.

    Vrijwaringen zijn clausules waarbij de verkoper de koper schadeloos stelt voor specifieke geïdentificeerde risico’s, zoals milieuproblemen of openstaande belastingschulden. Het is van groot belang dat de garanties en vrijwaringen zorgvuldig worden geformuleerd, aangezien ze grote gevolgen kunnen hebben in geval van geschillen na de overname.

    Financiële en juridische controle na de verkoop

    Zekerheid

    Het is niet ongebruikelijk dat een deel van de koopsom in escrow wordt gehouden totdat bepaalde voorwaarden zijn vervuld of dat verkoper verklaart dat hij een deel van de koopsom als eigen vermogen in stand houdt (een vermogensinstandhoudingsverklaring). Dit biedt de koper een zekere mate van zekerheid dat de verkoper zijn verplichtingen zal nakomen. In veel gevallen worden deze vormen van ‘zekerheid’ ook gebruikt om eventuele claims op basis van garanties of vrijwaringen te vergoeden.

    Post-overname integratie

    Na de overname moet de koper ervoor zorgen dat de integratie van het hotel soepel verloopt. Dit omvat niet alleen de operationele kant, zoals het trainen van personeel en het implementeren van nieuwe systemen, maar ook het waarborgen van de naleving van wettelijke en contractuele verplichtingen. Het is van belang om een duidelijk plan te hebben voor de integratie van het hotel in de bredere bedrijfsvoering van de koper.

    Verwerking van claims en geschillen

    Het kan voorkomen dat na een hotelovername geschillen ontstaan tussen koper en verkoper, bijvoorbeeld over verborgen gebreken of misleidende informatie. In de koopovereenkomst moeten daarom duidelijke procedures worden opgenomen voor de afhandeling van claims, zodat partijen weten waar ze aan toe zijn als er onverhoopt sprake blijkt te zijn van een inbreuk op een garantie.

    Conclusie

    De koop of verkoop van een hotel is een strategische beslissing die zorgvuldige planning en voorbereiding vereist. Door een grondige juridische en financiële analyse uit te voeren, en door alle betrokken partijen goed te informeren en te betrekken bij het proces, kunnen veel voorkomende valkuilen worden vermeden. Zowel kopers als verkopers doen er goed aan om ervaren adviseurs in te schakelen om hen door de complexiteit van het proces te loodsen.

    Een succesvolle transactie is er een waarbij zowel koper als verkoper tevreden zijn met het resultaat. Uiteindelijk draait het om het creëren van waarde, het waarborgen van continuïteit en het benutten van de kansen die de hotelbranche biedt.

    Als u hier meer informatie over wilt, kunt u contact opnemen met Terry Steffens en Chantal Hageman

  • ‘Het leukst vind ik om de hele levenscyclus van een bedrijf mee te maken’

    ‘Het leukst vind ik om de hele levenscyclus van een bedrijf mee te maken’

    Dit artikel is geschreven door Fambizz, het platform voor de ondernemer in het familiebedrijf en verschenen in de december-editie van het blad.

    Met een klantenportfolio waar veel familiebedrijven tussen zitten, kennen de advocaten en partners van Fort Advocaten de dynamiek binnen het door families aangestuurde groot-mkb als geen ander. We praten met expert Terry Steffens van FORT Advocaten over vraagstukken die spelen rondom bedrijfsopvolging en -overdracht. “Het leukst vind ik om de hele levenscyclus van een bedrijf mee te maken.”

    Als expert in fusies en overnames komt Terry Steffens om uiteenlopende redenen en op verschillende momenten met het familiebedrijfsleven in aanraking. Maar bij M & A houdt het niet op voor het Amsterdamse kantoor Fort Advocaten. “We werken voor hen ook rond bijvoorbeeld franchise- en vastgoedrecht: veel familiebedrijven zijn al jarenlang klant bij ons”, legt Steffens uit. Met in totaal dertig advocaten focust Fort zich op het grote mkb en heeft het kantoor relatief veel partijen uit de retail-, leisure- en horecasector binnen het portfolio. “En daar zitten behoorlijk wat familiebedrijven tussen.”

    Wanneer we het hebben over bedrijfsoverdracht en -opvolging zijn de bijhorende vraagstukken uiteenlopend van aard. Steffens: “Een ondernemer wil bijvoorbeeld acquisities plegen om zijn bedrijf uit te bouwen: dat kan zowel horizontaal als verticaal. Maar de eigenaar van een familiebedrijf kan er bijvoorbeeld ook over nadenken om bepaalde onderdelen van de onderneming af te stoten, of om het gehele bedrijf te verkopen. Dan is het weer de vraag of er binnen de familie een geschikte opvolger aanwezig is, of dat we buiten de familie naar een nieuwe directeur moeten zoeken.”

    Bedrijfsoverdracht

    Wanneer het gaat over bedrijfsoverdracht, dus van binnen naar buiten de familie, zit je als advocaat tussen de verkopende en kopende partij in. Volgens Steffens is het vooral heel belangrijk om de ondernemer gedurende het hele verkoopproces mee te nemen. “Het familiebedrijf is vaak toch wel het kindje van de ondernemer, dus je moet hem of haar echt aan het idee laten wennen dat er straks iemand anders, buiten de familie, aan het roer staat.” Doe je dat niet, dan kan zo’n verkoopproces wel behoorlijk gaan haperen. “Mensen kunnen gaan twijfelen: is dit wel het juiste moment? Is dit wel de beste partij? Kan ik niet beter wachten? Links en rechts zijn er uiteindelijk wel behoorlijk wat mensen betrokken binnen een familiebedrijf.”

    De grote hoeveelheid documentatie is een ander aspect waar je de ondernemers goed op voor moet bereiden, weet Steffens uit eigen ervaring. “In korte tijd krijgt de eigenaar veel mails binnen met allemaal flinke bijlagen toegevoegd. Gaat hij of zij dit allemaal uitprinten en doornemen, dan wordt het hem of haar al gauw te veel. Aan ons als juridisch expert de taak om hetgeen de ondernemer kan verwachten met diegene te bespreken en de risico’s tijdig in kaart te brengen.”

    Bedrijfsopvolging

    Blijkt er zich uiteindelijk onder de familieleden wél een geschikte opvolger te vinden, dan ontvouwt zich een geheel andere route. Niet per se minder complex dan een overdracht. “Gaat het hierbij om één familielid, of zijn er meerdere opvolgers? Wie heeft dan welke verantwoordelijkheid? Hoe zit het met de financiering? Onderschat ook het governance-aspect niet. Wil het uittredende familielid bijvoorbeeld nog wel wát invloed hebben op de onderneming, of ziet de opvolgende generatie dit helemaal niet zitten?” Meestal zijn veel van die aspecten bij voorbaat al duidelijk. Maar dan nog is het goed om dit alles nog eens op papier te zetten. Steffens: “Op het moment dat zaken zwart op wit komen te staan, gaan er vaak toch nog wel wat wenkbrauwen fronsen. ‘Klopt het wel zoals we het daar hebben neergezet?’ Daarom is het goed om alles nogmaals onderling te bespreken.”

    Eén van Steffens werkzaamheden is om dit soort gesprekken tussen familieleden te faciliteren. De hoedanigheid verschilt nog weleens. “Soms ben je echt de neutrale derde partij, soms behandelen familieleden dit liever en petit committee en moet je het later alleen maar in uitgangspunten samenvatten en soms wordt het echt gewaardeerd wanneer je als ‘trusted advisor’ je mening geeft.” Zeker in het geval van een jarenlange samenwerking komt het laatst geregeld voor: dat ook naar Steffens visie wordt gevraagd. “De ene keer doen ze daar wel wat mee, de andere keer niet. Dat moet je ook leren accepteren.”

    Directe beslissers

    Wanneer we het met Steffens hebben over cases die hem echt bij zijn gebleven, klinkt zijn enthousiasme overduidelijk in zijn stem door. “Zonder op namen in te gaan, heb ik ooit eens een familiebedrijf van twee broers bijgestaan. Van de opbouwfase en het moment dat ze een joint venture werden totdat dit niet meer het geval was. Het leukst vind ik om de hele levenscyclus van een bedrijf mee te maken. Dat zijn heel waardevolle contacten en dierbare momenten waarin je veel met elkaar meemaakt.”

    Wat Steffens echt opvalt aan het familiebedrijf? “Dat ze sneller beslissingen nemen en directer communiceren dan niet-familiebedrijven. Hierbij kan het ook behoorlijk botsen hoor: ik zit regelmatig bij een bijeenkomst van een familie waarvan ik denk: ‘dit gaat wel écht hard tegen hard’. Maar dat is goed: des te sneller kom je tot de kern van het verhaal en kan het bedrijf ook weer verder.”

  • ‘De omvang van juridische documentatie schrikt een DGA soms af’

    ‘De omvang van juridische documentatie schrikt een DGA soms af’

    Interview met Terry Steffens in Brookz magazine

    11 april 2019, Brookz magazine (april editie 2019)

     

    Het Amsterdamse Fort Advocaten is een goed alternatief voor de grote internationale kantoren, vanwege hun ondernemende mindset. ‘Wij begrijpen hoe ondernemers denken en vinden het leuk om dicht op een onderneming te zitten.’
    Het Amsterdamse Fort Advocaten, gevestigd aan de rand van het Vondelpark, is een echt nichekantoor, gespecialiseerd in vastgoed en ondernemingsrecht. ‘We verwachten van al onze advocaten dat ze een (postdoctorale) specialisatieopleiding volgen’, vertelt Terry Steffens, zelf al negentien jaar verbonden aan het kantoor, waarvan tien jaar als managing partner.

    Sinds 2018 is Fort Advocaten aangesloten bij act legal, een alliantie van onafhankelijke advocatenkantoren met vijftien vestigingen in negen Europese landen. Steffens: ‘Wij zijn het enige middelgrote kantoor met zo’n internationale footprint. Het betekent dat we, indien nodig, partnerkantoren in het buitenland kunnen inschakelen. Daarmee zijn wij een goed alternatief voor de grote internationale kantoren, ook vanuit kostenperspectief.’

    Bindende LOI

    Op het kantoor van Fort Advocaten werken 28 advocaten, waarvan zeven zich bezighouden met fusies en overnames. Veel klanten zijn afkomstig uit de retail (met name grotere ketens), leisure, vastgoed en de zakelijke dienstverlening. ‘Wat vaak voorbijkomt, zijn transacties waarbij een DGA zijn of haar bedrijf verkoopt aan een private equity-partij’, vertelt Steffens. ‘Voor een DGA is het vaak allemaal nieuw. Het legt enorm veel druk op de organisatie en dat kan overweldigend zijn. Ook de inhoud en omvang van de juridische documentatie kunnen afschrikken. Ik zie het als mijn taak om verkopers daar goed op voor te bereiden en de verwachtingen te managen.’

    Het liefst wordt Steffens in een vroege fase betrokken bij het overnameproces. ‘Ik constateer dat steeds meer elementen uit de koopovereenkomst al in de LOI worden vastgelegd. Die voorfase van de onderhandelingen krijgt daarmee meer gewicht. En in tegenstelling tot wat sommige ondernemers denken, is een LOI of term sheet in de meeste gevallen wel degelijk bindend. Het is feitelijk het belangrijkste document uit het hele overnameproces, omdat het richtinggevend is voor het uiteindelijke koopcontract.’

    Langdurige relatie

    Steffens typeert Fort Advocaten als ‘onbevreesd en recht door zee’. Een kantoor met een ondernemende mindset. ‘Wij begrijpen hoe ondernemers denken en vinden het leuk om dicht op een onderneming te zitten. In veel gevallen zijn we langere tijd betrokken bij een onderneming of een
    ondernemer. Zo hebben wij vorig jaar samen met een corporate financeadviseur de verkoop van een DGA-geleide opticienketen begeleid. Wij zijn nu ook weer betrokken bij nieuwe acquisities die vanuit dit bedrijf worden gedaan.’

    Dit soort langdurige relaties met klanten bewijzen volgens Steffens dat de benadering van Fort Advocaten werkt. ‘Wij zijn tegelijkertijd klein genoeg om onze MKB-klanten op partnerniveau persoonlijke aandacht te geven en groot genoeg om complexe, internationale transacties te begeleiden. Daarin zij wij uniek.’

  • Letter of Intent, Memorandum of Understanding: (vrij)blijvend?

    Letter of Intent, Memorandum of Understanding: (vrij)blijvend?

    Een bedrijfsovername is vaak een complex proces. Hoewel bij bedrijfsovernames in zekere mate vaak sprake is van een vast stramien, is dat zeker niet altijd het geval. In de beginfase, wordt in veel gevallen een Letter of Intent (“LOI”) tussen de kopende en verkopende partij gesloten. Ook wordt wel gesproken van een Memorandum of Understanding of, in goed Nederlands, van een Intentieovereenkomst of Intentieverklaring. Ik gebruik hierna gemakshalve alleen nog de term Letter of Intent.

    Wel of niet bindend

    Het komt niet zelden voor dat een cliënt zich bij mij meldt, met een getekende Letter of Intent. De cliënt is dan in de veronderstelling nog van de overname af te kunnen zien, want er is immers ‘slechts’ een Letter of Intent. Kortom, er is niet meer dan een intentie en dus geen juridische gebondenheid.

    Maar is dat wel zo? Wat is een Letter of Intent precies? Is een Letter of Intent daadwerkelijk niet-bindend? Met andere woorden: kun je nog van de overname af als een LOI is getekend?

    Zuivere Letter of Intent

    In de zuivere LOI wordt alleen een aantal procedureafspraken vastgelegd. Deze afspraken hebben bijvoorbeeld betrekking op: de verschillende te maken stappen in het overnameproces; de mate waarin en voorwaarden waaronder door de potentiële verkoper informatie wordt verschaft aan de potentiële verkoper (geheimhouding) en de wijze waarop zal worden omgegaan met andere potentiële kopers (exclusiviteit).

    De LOI bepaalt eigenlijk de weg en voorwaarden waaronder de partijen naar een koopovereenkomst toewerken. De koopovereenkomst zelf zal – indien daar ook overeenstemming wordt bereikt – uiteindelijk in een apart document worden vastgelegd.

    Feitelijk een koopovereenkomst

    In de praktijk worden echter onder de noemer ‘Letter of Intent’ afspraken vastgesteld die veel verder gaan en die ook veel verstrekkender gevolgen kunnen hebben. Belangrijk is dat een document met name wordt beoordeeld op de inhoud daarvan en niet (slechts) op basis van de titel. Indien een letter of intent bepaalt dat partijen overeenkomen dat een onderneming tegen een zekere prijs wordt verkocht dan is feitelijk sprake van een koopovereenkomst en dan zijn partijen daaraan in beginsel ook gebonden en is er geen weg terug.

    In mijn praktijk heb ik inmiddels vele voorbeelden voorbij zien komen waarbij de Letter of Intent feitelijk een koopovereenkomst inhield en een partij zich zonder zich dat goed te realiseren, had gecommitteerd zodat geen ruimte voor onderhandelingen meer bestond.

    Lees voor meer informatie over de LOI “Bindende bepalingen in een Letter of Intent“.

     

  • Familiebedrijven toch minder crisisbestendig?

    Familiebedrijven toch minder crisisbestendig?

    Begin april van dit jaar werd in een rapport van ING, MKB Nederland en Ernst & Young nog geconcludeerd dat familiebedrijven – mede vanwege hun solide financiering – tegen een stootje kunnen, innovatiever zijn dan andere bedrijven en minder snel failliet gaan. Naar aanleiding van de recente berichten rondom het faillissement van OAD Reizen komt de vraag op of familiebedrijven als OAD toch minder crisisbestendig zijn dan gedacht.

    Financiering niet op orde
    Los van de vraag of op het punt van innovatie bij OAD alles op orde was, lijkt uit krantenberichten over het OAD faillissement te volgen dat OAD al enige tijd kampte met financiële problemen – benodigde aanvullende financiering door de bank bleef kennelijk uit – en dat er intern onenigheid bestond over de te volgen aanpak om deze problemen te boven te komen.

    De financierende bank zou het management van OAD in de ogen van datzelfde management te weinig tijd hebben gegund om de financiën op orde te krijgen. Of dit uitblijven van aanvullende financiering de oorzaak van het faillissement is geweest, of dat een faillissement op enig moment in dit specifieke geval had kunnen worden afgewend, is mij niet duidelijk.

    Verweven belangen
    Wat onderscheidt familiebedrijven als OAD nu van andere bedrijven? Bij familiebedrijven bestaat overlap tussen bedrijf(sleiding), de eigendom van het bedrijf en de familie. Door de verwevenheid van deze elementen ontstaat er ook een verwevenheid van belangen. Het belang van de familie staat daarbij bij de meeste familiebedrijven voorop. De continuïteit van de onderneming onder leiding van de familie wordt daarbij vaak als leidend gezien.

    Geduldig kapitaal
    Veel familiebedrijven financieren hun activiteiten bij voorkeur uit eigen middelen. De winst vloeit vaak geheel of gedeeltelijk terug in het bedrijf en wordt geïnvesteerd in nieuwe ontwikkelingen. Er wordt gemiddeld genomen terughoudend omgegaan met het aangaan van geldleningen.

    Dit betekent dat de invloed van derden, zoals banken, bij familiebedrijven doorgaans minder groot is dan bij het gemiddelde bedrijf. Door dit gegeven wordt in het algemeen aangenomen dat bij familiebedrijven gemakkelijker aan het realiseren van de lange termijn strategie wordt toegekomen.

    De verwachting dat investeringen op korte termijn worden terugverdiend bestaat veelal niet, waardoor het voortbestaan van het bedrijf niet direct onder druk komt te staan als de resultaten even achterblijven; het kapitaal is ‘geduldiger’.

    Externe invloed
    Of moet worden geconcludeerd dat familiebedrijven inmiddels (gemiddeld genomen) niet crisisbestendiger zijn dan andere bedrijven valt moeilijk te zeggen. Mijns inziens hangt dit af van een aantal variabelen die per individueel geval gelden, zoals de mate van afhankelijkheid van extern kapitaal en (daarmee) de externe invloed op de onderneming.

    Neem voor meer informatie over dit onderwerp contact op met Annemiek Nass. Annemiek is sinds november 2015 werkzaam binnen de procespraktijk van de sectie Ondernemingsrecht.